Tafseer Ya Surah Naba

عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ ‎﴿١﴾‏ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ ‎﴿٢﴾‏ الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ ‎﴿٣﴾‏ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ‎﴿٤﴾‏ ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ‎﴿٥﴾‏ أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا ‎﴿٦﴾‏ وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا ‎﴿٧﴾‏ وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا ‎﴿٨﴾‏ وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا ‎﴿٩﴾‏ وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا ‎﴿١٠﴾‏ وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا ‎﴿١١﴾‏ وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا ‎﴿١٢﴾‏ وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا ‎﴿١٣﴾‏ وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا ‎﴿١٤﴾‏ لِّنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا ‎﴿١٥﴾‏ وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا ‎﴿١٦﴾‏ إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا ‎﴿١٧﴾‏ يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا ‎﴿١٨﴾‏ وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا ‎﴿١٩﴾‏ وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا ‎﴿٢٠﴾‏ إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا ‎﴿٢١﴾‏ لِّلطَّاغِينَ مَآبًا ‎﴿٢٢﴾‏ لَّابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا ‎﴿٢٣﴾‏ لَّا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا وَلَا شَرَابًا ‎﴿٢٤﴾‏ إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا ‎﴿٢٥﴾‏ جَزَاءً وِفَاقًا ‎﴿٢٦﴾‏ إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا ‎﴿٢٧﴾‏ وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا ‎﴿٢٨﴾‏ وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا ‎﴿٢٩﴾‏ فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا ‎﴿٣٠﴾‏ إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا ‎﴿٣١﴾‏ حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا ‎﴿٣٢﴾‏ وَكَوَاعِبَ أَتْرَابًا ‎﴿٣٣﴾‏ وَكَأْسًا دِهَاقًا ‎﴿٣٤﴾‏ لَّا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَّابًا ‎﴿٣٥﴾‏ جَزَاءً مِّن رَّبِّكَ عَطَاءً حِسَابًا ‎﴿٣٦﴾‏ رَّبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَٰنِ ۖ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا ‎﴿٣٧﴾‏ يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا ۖ لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَٰنُ وَقَالَ صَوَابًا ‎﴿٣٨﴾‏ ذَٰلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ ۖ فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلَىٰ رَبِّهِ مَآبًا ‎﴿٣٩﴾‏ إِنَّا أَنذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنتُ تُرَابًا ‎﴿٤٠﴾‏

Kuhusu nini wanaulizana? Kuhusu tukio kubwa ambalo wanakhtalifiana? La! Hivi karibuni watakuja kujua. Tena, La! Hivi karibuni watakuja kujua. Je! Hatukuifanya ardhi kuwa kama tandiko, na milima kuwa kama vigingi? Na tumekuumbeni wawili wawili, na tukaufanya usingizi wenu kuwa mahali pa kupumzika, na tukaufanya usiku kuwa ni vazi, na tukaufanya mchana kuwa ni wa kuchumia rizki? Na tumejenga juu yenu mbingu saba zenye nguvu; na tumeiumba taa inayo ng’aa (jua), na tumeteremsha kutoka kwenye mawingu maji kwa wingi, na tukatoa humo nafaka na mimea, na mabustani yenye mimea mizuri.

Hakika siku ya uamuzi ni wakati maalumu. Siku litakapopulizwa barugumu na mtatoka kwa makundi. Na mbingu zitafunguliwa na kuwa milango. Na milima itaondolewa kutoka mahali pake (na kuwa udongo) na itakuwa kama sayari. Hakika Jahannamu ni pahali pa kuteswa. (Ni) makazi ya walio asi. Watadumu humo milele, na hawataonja humo chochote chenye ubaridi wala kinywaji isipokuwa maji ya moto yanayo chemka na usaha. (Adhabu hii) ni malipo yanayofaa (yanayolingana na dhambi zao na vitendo vyao)! Hakika wao hawakuwa wakitaraji (kukabili) hisabu. Na walizikadhibisha Ishara zetu kabisa. Na kila kitu (kutokana na vitendo vyao) tumekiandika katika kitabu. Basi onjeni (matunda na matokeo ya vitendo vyenu), wala Sisi hatutakuzidishieni ila adhabu.

Hakika waja wema wana mafanikio makubwa, mabustani na mizabibu, na wake walio lingana nao, na vikombe (vya mvinyo) vilivyojaa mpaka ukingoni. Hawatasikia humo upuuzi wala uwongo. (Fadhila hii watapata) ni malipo kutoka kwa wao – malipo yaliyokadiriwa, (kutoka kwa) Mola wa mbingu na ardhi na vilivyomo kati yake, Mwingi wa Rehma. Hakuna yoyote atakayekuwa na uwezo wa kusema Naye, siku ambayo roho (Jibril [‘Alayhis Salaam]) na Malaika watasimama safu safu. Hawatasema isipokuwa Mwingi wa Rehma (Mwenye kurehemu) Amemruhusu, na Atasema yaliyo sawa. Hiyo ndiyo Siku ya Haki, basi anayetaka ashike njia na arejee kwa Mola wake. Hakika tumekuhadharisheni adhabu inayo karibia, siku ambayo mtu atayaona yale yaliyotangulizwa na mikono yake, na kafiri atasema: Laiti ningeli kuwa udongo! (yaani. ili nisingelazimika kukabili hesabu na adhabu ya siku hii.)”

عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ ‎﴿١﴾‏ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ ‎﴿٢﴾‏ الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ ‎﴿٣﴾‏ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ‎﴿٤﴾‏ ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ‎﴿٥﴾‏

“Kuhusu nini wanaulizana? Kuhusu tukio kubwa ambalo wanakhtalifiana. La, hivi karibuni watakuja kujua! Tena La! Hivi karibuni watakuja kujua!”

Waarabu wapagani hawakuamini kama kunakutokea kwa Qiyaamah na walichukulia kuwa haiwezekani. Walikanusha kwa sababu waliona kuwa binadamu akishageuzwa kuwa vumbi, haiwezekani mtu kumfufua.

Abdullah bin Abbaas (Radhiya Allaahu ‘anhuma) anasimulia kwamba wakati ayah za Quraan ulipoanza kushuka, Waarabu wapagani walikuwa wakitengeneza duara baina yao ili kujadili ayah hizo. Wakizungumzia wahyi na kuukosoa, khaswa wahyi kuhusiana na Qiyaamah (kufufuliwa na kuhukumiwa). Kwa hiyo, katika kujibu mijadala ya Waarabu wapagani, Allah Ta’ala aliteremsha surah hii ambamo Allah Ta‘ala alianzisha tukio la Qiyaamah.

Allah Ta’ala anaianza surah hii kwa kusema, “Kuhusu nini wanaulizana? Kuhusu tukio kubwa ambalo wanakhtalifiana. La, hivi karibuni watakuja kujua! Tena La! Hivi karibuni watakuja kujua!”

Neno “naba” limetajwa katika aya hii. Neno “naba” linamaanisha habari fulani. Hata hivyo, kwa mujibu wa Mufassireen (wafafanuzi wa Quraan), “naba” hairejelei kila habari, bali inarejelea baadhi ya habari muhimu au tukio kubwa. Hivyo, katika mada hii, Allah Ta‘ala anataja Qiyaamah kuwa ni tukio kubwa.

كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ‎﴿٤﴾‏ ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ‎﴿٥﴾

La, hivi karibuni watakuja kujua! Tena La, hivi karibuni watakuja kujua!

Neno “kalla” ni la kupinga, na linamaanisha “kamwe, la hasha.” Katika aya hii, ina maana kwamba jambo hili haliwezi kueleweka kwa swali na majibu, au kwa majadiliano na mjadala. Ukweli wake watauelewa tu pale watakapokabiliana nao. Ni ukweli ambao hauna nafasi ya kuhoji, mabishano au kukanusha.

Qur’an Majeed inasema kwamba hivi karibuni watakuja kujua kuhusu hilo (na kauli hii limerudiwa mara mbili kwa ajili ya kutilia mkazo). Kwa maneno mengine, watakapokufa, watagundua hali halisi ya ulimwengu ujao. Kisha watayaona maovu ya Akhera kwa macho yao.

أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا ‎﴿٦﴾‏ وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا ‎﴿٧﴾‏ وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا ‎﴿٨﴾‏ وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا ‎﴿٩﴾‏ وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا ‎﴿١٠﴾‏ وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا ‎﴿١١﴾‏ وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا ‎﴿١٢﴾‏ وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا ‎﴿١٣﴾‏ وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا ‎﴿١٤﴾‏ لِّنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا ‎﴿١٥﴾‏ وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا ‎﴿١٦﴾

Je! Hatukuifanya ardhi kuwa kama tandiko, na milima kuwa kama vigingi? Na tumekuumbeni wawili wawili, na tukaufanya usingizi wenu kuwa mahali pa kupumzika, na tukaufanya usiku kuwa ni vazi, na tukaufanya mchana kuwa ni wa kuchumia rizki? Na tumejenga juu yenu mbingu saba zenye nguvu; na tumeiumba taa inayo ng’aa (jua), na tumeteremsha kutoka kwenye mawingu maji kwa wingi, na tukatoa humo nafaka na mimea, na mabustani yenye mimea mizuri.

Katika aya hizi, ishara inaonyeshwa kuwa uwezo wa Allah Ta‘ala unaojumuisha kila kitu ambavyo ameviumba viumbe vya ajabu vya ulimwengu. Allah Ta’ala akielezea namna ambavyo aliumba ulimwengu na viumbe mbalimbali, Anadhihirisha uwezo Wake kwa mwanadamu na anathibitisha kwamba sio kama haiwezekani kwake kuuangamiza ulimwengu huu wote na kuuumba tena kwa mara nyingine.

Miongoni mwa viumbe mbalimbali, marejeleo maalum yanafanywa kwa uumbaji wa ardhi, milima, wanadamu, wanaume na wanawake, na kuundwa kwa hali zinazofaa kwa maisha ya binadamu, afya na harakati. Moja ya mambo yaliyotajwa katika suala hili ni fadhila ya usingizi.

Allah Ta’ala akizungumzia hii neema anasema:

 وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا ‎﴿٩﴾

na tukaufanya usingizi wenu kuwa mahali pa kupumzika,

Katika aya hii, Allah Ta’ala anataja neno ‘subaat’. Neno ‘subaat’ linatokana na “sabt” lenye maana ya kukata. Usingizi ni kitu ambacho hukata wasiwasi na mivutano ambayo mtu anaweza kuwa nayo, na hivyo humpa mwanadamu mapumziko ambayo hayawezi kupatikana na kitu kingine chochote. Kwa hiyo, Mufassireen wanatafsiri neno subaat kama pumziko.

Usingizi ni chanzo kikubwa cha utulivu kwa viumbe vyote – kwa matajiri na maskini, kwa wasomi na wasiojua kusoma na kuandika, kwa wafalme na kwa wafanyakazi.

Zawadi hii ya usingizi inatolewa kwa wote kwa usawa. Ingawa matajiri wana kila kitu cha starehe majumbani mwao, kama vile vitanda, magodoro, mito n.k, lakini zawadi hii ya usingizi haitegemei njia hizi za starehe.

Mara nyingi, maskini, bila mto au matandiko au njia yoyote ya kustarehesha, hufurahia usingizi wa amani mahali popote walipo, huku nyakati fulani, matajiri, ingawa wana kila kitu cha kustarehesha, wanapatwa na usingizi kwa tabu na mahangaiko ya ulimwengu hadi hawawezi kupata usingizi mpaka watumie dawa za usingizi.

وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا ‎﴿١٠﴾

na tukaufanya usiku kuwa ni vazi.

Katika aya hii, Allah Ta’ala anazungumzia kuhusu fadhila za usiku. Nuru ya mchana inapotoweka na usiku kuingia, mwanadamu kawaida huhisi usingizi. Wakati wa usiku, Allah Ta’ala anasababisha utulivu kuwepo pande zote na hakuna kelele na usumbufu. Hivyo basi, katika aya hii, Allah Ta’ala anamwonyesha mwanadamu kwamba hakumpa mwanadamu usingizi tu kama chanzo cha faraja, bali pia aliumba hali za kidunia wakati wa usiku ambazo ni nzuri na zinazofaa kwa usingizi ili usingizi wa mwanadamu usisumbuliwe katika hali yoyote.

Mbali na hayo, hali ya kulala ambayo Mwenyezi Mungu (subhaanahu anatoa) anamjalia mtu ni kwamba huletwa kwa wanadamu na wanyama wakati mmoja wakati wa usiku, ili wote wanalala kwa amani na kuna utulivu wa jumla uliofurahishwa wakati huo sehemu zote . Lau kungekuwa na nyakati tofauti za usingizi wa viumbe mbalimbali, amani na utulivu huu wa jumla haungepatikana.

Katika aya nyingine, Allah Ta’ala anaeleza kwamba kumpa mwanadamu fadhila kubwa ya usiku, ambapo mwanadamu anaweza kupumzika, ni kwa neema na uwezo wa Allah Ta’ala. Allah Ta’ala Anasema:

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهَارَ سَرْمَدًا إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَٰهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُم بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ ۖ أَفَلَا تُبْصِرُونَ ‎﴿٧٢﴾‏

Sema, “Niambie, ikiwa Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’alah) angeweka mchana juu yenu, ikiendelea hadi siku ya qiyama, mungu gani zaidi ya Allah Ta’ala, angekuleteni usiku ambapo unaweza kupumzika? je alafu hawaoni? ” (Surah Qasas v. 72)

وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا ‎﴿١١﴾

na tukaufanya mchana kuwa ni wa kuchumia rizki.

Pamoja na kulala, mwanadamu anahitaji vitu vingine vya maisha, kama vile chakula, vinywaji, mavazi, makazi. Kwa hili, mtu atahitaji kupata riziki ya Halaal kuweza kutimiza mambo haya ya maisha. Ikiwa ulimwengu ulikuwa na usiku tu na akuna mchana, na mwanadamu akaendelea kulala wakati wote, mwanadamu angewezaje kupata riziki yake na kutimiza mambo mengine ya maisha? Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’alah) aliweka usiku kwa mwanadamu kulala, na akaweka mchana kwa mwanadamu kufanya kazi na kupata riziki.

وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا ‎﴿١٤﴾

Na tumteremsha kutoka kwenye mawingu maji kwa wingi.

Neno “musiraat” ni wingi wa “musirah” ambayo inamaanisha “mawingu yenye mvua”. Aya hii inaonyesha kuwa mvua inashuka kutoka kwenye mawingu, wakati aya zingine zinaonyesha kuwa mvua inanyesha kutoka angani. Hata hivyo, hakuna mgongano kati ya aya hizi zote mbili, kwani mawingu yako angani. Kwa hiyo, katika aya moja, mvua ilikuwa ni sifa za mawingu, na katika aya nyingine, ilihusishwa na angani.

إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا ‎﴿١٧﴾

Hakika siku ya uamuzi ni wakati maalumu.

“Siku ya Uamuzi” inamaanisha siku ya Qiyaamah (Siku ya kufufuliwa). Siku ya kufufuliwa una wakati wake maalum, kama ilivyotajwa na Allah Ta’eala katika aya ifuatayo, kwamba itafanyika wakati itakapopulizwa barugumu.

Aya zingine zinaonyesha kuwa barugumu itapulizwa mara mbili. Wakati inapopulizwa mara ya kwanza, ulimwengu wote utakwisha. Wakati inapolulizwa mara ya pili, watu wote duniani, vizazi vya zamani na vizazi vya mwisho, vitafufuliwa na kuja kwenye uwanja wa hesabu kwa wingi.

Abu Hurairah (Radhiyallahu ‘Anhu) anaripoti kwamba Rasulullah (Sallallahu’ Alaihi Wasallam) alisema, “Siku ya Qiyaamah, watu watafufuliwa katika vikundi vitatu; kundi moja litakuwa likitembea kwa miguu, kundi lingine litakuwa likipanda wanyama, na kundi lingine litakuwa kwenye uso wao” kwenye uso wao “kwenye uso wao.” (Sunan Tirmizi#3142)

Hadithi zingine zinaripoti kwamba kutakuwa na aina kumi za vikundi. Wasomi wengine wanasema kwamba vikundi vilivyo kwenye uwanja vitagawanywa kulingana na vitendo na tabia zao. Hakuna magongano kati ya hadithi hizi zote, kwa sababu hadithi zingine zinaelezea vikundi kadhaa, na hadithi zingine zinaelezea vikundi vingine.

وَّ سُیِّرَتِ الۡجِبَالُ فَکَانَتۡ  سَرَابًا

Na milima itaondolewa kutoka mahali pake (na kuwa udongo) na itakuwa kama sayari.

Neno “suyyirat” (lililowekwa kwa mwendo) linaashiria kuwa milima, ambayo ni makubwa, thabiti na isiyoweza kusongeshwa itapoteza uimara wake na itabadilishwa kutoka maeneo yao. Zitakuwa kama chembe ndogo za vumbi zinazoruka kwenye anga.

Neno “Saraab” linamaanisha “kupotea” na pia ni kuhusu mwangwi, kwani mwangwi hupotea wakati mtu anaokaribia. Kwa maneno mengine, milima mikubwa, yenye nguvu yatakuwa kama kuuona mwangwi – maji ambayo yanaonekana kutoka mahali mbali na msafiri jangwani, lakini msafiri anapokaribia, anatambua kuwa kile alichokuwa akiona ni udanganyifu.

Hivyo ndivyo, milima mikubwa kama yalivyoonekana kabla ya ujio wa Qiyaamah, yatakuwa vipande vipande na kuruka kama vumbi baada ya kuanza kwa Qiyaamah, na kupotea kama mwangwi.

إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا ‎﴿٢١﴾‏

Hakika Jahannamu ni pahali pa kuteswa.

Neno “Mirsaad” linamaanisha kuteswa au kungojea kumshambulia mtu bila kujua.

Katika muktadha huu, Jahannum anarejelea daraja juu Jahannum ambayo malaika wa adhabu na thawabu wanasubiri.

Wale ambao wamepangwa kwenda Jahannum, malaika wa adhabu wanawasubiri, na watakapokuja, watawashikilia na kuwapeleka Jahannum.

Malaika wa thawabu pia wanawasubiri wale ambao wamepangwa kwenda Jannah, na watasubiri kuwasindikiza watu wa Jannah na kuwapeleka kwenye makao yao (Jannah).

Hasan Basri (Rahimahullah) alisema kwamba kutakuwa na ukaguzi wa malaika kwenye daraja juu ya Jahannum. Ikiwa mtu yoyote ana idhini ya kuingia Jannah, ataruhusiwa kuingia na malaika; Lakini ikiwa mtu yoyote hana kibali cha kuingia Jannah, atazuiliwa kuingia ndani na malaika.

 لِّلطَّاغِينَ مَآبًا ‎﴿٢٢﴾

(Ni) makazi ya walio asi. 

Aya ilio pita inaonyesha kuwa daraja la Jahannum ni mahali pa kushambulia kwa wote, iwe watu wazuri au watu wabaya, kwa sababu wote watalazimika kuipita juu yake. Lakini, katika aya hii, Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’alah) anaeleza zaidi kwamba Jahannum sio makao ya waadilifu, lakini ni makao ya wakosaji.

Kwa hivyo, neno “Taaghi” linamaanisha “mtu ambaye amepita mipaka katika kumaasi Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’ala)”. Hii ni kwa kuzingatia kafiri ambaye amekataa mamlaka ya Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’ala) kwa jumla na anakanusha Uislamu.

Inaweza pia kurejelea vikundi vya Waislamu ambao wameamua kutoka katika mipaka na vigezo vya Qur’an Majeed na Sunnah, ingawa wanaweza kuwa hawajaonyesha ukafiri wazi wazi kama makafiri.

Vikundi hivi vinarejelea Ma Rawaafidh, Ma Khawaarij, Mu’tazilah na wengine. Wale kati yao ambao imani zao huwafanya kuwa Kafiri, pia wataingia chini ya muhtasari wa aya hii.

لَّابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا ‎﴿٢٣﴾

Watadumu humo miaka na miaka.

Neno “Ahqaab” ni wingi wa “hiqbah” na inamaanisha “miaka” au “muda mrefu”.

Wasomi wanatofautiana juu ya maana halisi cha kiwango wa huo muda.

Allaamah Ibnu Jareer (Rahimahullah) ameandika kwamba Ali (Radhiyallahu ‘Anhu) anasema kwamba muda wa Hiqbah ni miaka themanini, na kila mwaka una miezi kumi na mbili, na kila mwezi unajumuisha siku thelathini, na kila siku ni sawa na miaka elfu moja.

Kwa hivyo, hiqbah moja, kwa jumla, itakuwa miaka milioni ishirini na laki nane na elf themanini.

Abu Hurairah, Abdullah bin Umar, Ibnu Abbaas (Radhiyallahu Anhum) na wengine wanasema kwamba Hiqbah moja ina miaka sabini, miaka themanini. Hesabu iliyobaki ni sawa na ilivyotajwa hapo juu.

Watu wengine wanasema kwamba wafungwa wa Jahannum, baada ya kubaki Jahannum kwa miaka, hatimaye mwishoni wataachiliwa kutoka Jahannum. Sababu wanaelezea ni kwamba haijalishi urefu wa hiqbah ni nini, ni kipindi kidogo cha muda na hatimaye itakamilika baada ya muda.

Lakini, katika Quraan ya maari, Mufti Shafee Saheb (Rahimahullah) alisema kwamba kwa kuangalia aya zingine wazi za Qur’aan Majeed, tunaona kwamba hoja hii ambayo wanawasilisha sio sahihi. Katika Qur’ani Majeed, Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’ala) anasema wazi juu ya wafungwa wa Jahannum:

خلدين فيها ابدا

Wale makafiri watabaki ndani (ya jahannam) milele.

Kwa hivyo, kuna makubaliano ya Ummah kwamba Jahannum haitokuwa na mwisho, wala makafiri hawatatolewa kamwe.

Imaam Suddi (Rahimahullah) anaripoti kutoka kwa Murrah bin Abdillah (Rahimahullah) kwamba ikiwa wafungwa wa Jahannum walipaswa kuarifiwa kuwa watabaki Jahannum kwa miaka kadhaa sawa na kokoto zote katika ulimwengu wote, watafurahi hata kwa habari hii, kwa sababu hizi kokoto, ingawa idadi yake ni katika mabilioni au zillion, bado unamwisho, na kwa hivyo itaonyesha kuwa adhabu yao, kwa wakati fulani au nyingine, itamalizika.

Ikiwa habari hiyo hiyo ilibidi ipewe kwa watu wa Jannah, kwamba watabaki ndani ya Jannah kwa miaka kadhaa sawa na idadi ya kokoto katika ulimwengu wote, itawafanya wahuzunike, kwa sababu katika hali hiyo, haijalishi ni muda gani ambao watabaki ndani ya Jannah, mwishoni watafukuzwa kutoka Jannah baada ya kipindi hiki.

Kwa hivyo, wazo hili kwamba makafiri watatolewa kutoka Jahannum baada ya muda, ni kinyume na maandishi wazi wazi ya Qur’ani Majeed na makubaliano ya Ummah. Kwa hivyo, wazo hili sio sahihi.

Inapaswa kukumbukwa kuwa aya hii haisemi kitakachotokea baada ya Ahqaab kupita. Inataja tu kwamba watalazimika kubaki ndani ya Jahannum kwa miaka (Ahqaab). Hii haimaanishi kuwa hakutakuwa na Jahannum baada ya Ahqaab, au kwamba wafungwa wake ambao sio waumini watatolewa.

Kwa hivyo, Hasan (Rahimahullah) anasema kwamba hakuna kipindi maalum ambacho kimefafanuliwa kwa wafungwa wa Jahannum baada ya hapo watatolewa. Badala yake, makafiri wamehukumiwa kubaki Jahannum kwa umilele.

Kwa hivyo, wakati hiqbah moja (zama) ikiisha, hiqbah mpya utaanza; Na enzi ya pili itakapomalizika, hiqbah ya tatu itaanza; Na wakati hiqbah ya tatu inamalizika, hiqbah ya nne itaanza; Na mzunguko huu utaendelea kwa njia hii kwa umilele.

Sa’eed bin Jubair (Rahimahullah) pia anatafsiri neno Ahqaab kama kurejelea kipindi ambacho hakijamaliza. Wakati wowote enzi moja inapomalizika, enzi mpya itafuata hadi umilele.

 جَزَاءً وِفَاقًا ‎﴿٢٦﴾‏

(Adhabu hii) ni malipo yanayofaa (yanayolingana na dhambi zao na vitendo vyao)

Adhabu hii, watakayo pewa huko Jahannum, itakuwa kwa haki na usawa – malipo yanayofaa – kwa sababu ya imani zao za uwongo na matendo mabaya. Hawatakosewa hata kidogo, kwa sababu hii ndio wanastahili.

 فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا ‎﴿٣٠﴾

Basi onjeni (matunda na matokeo ya vitendo vyenu), wala Sisi hatutakuzidishieni ila adhabu.

Kwa maneno mengine, ulimwenguni, waliendelea kutokuamini Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’ala) na waliendelea kutekeleza ukafiri. Ikiwa kifo hakikuwachukua, wangeendelea kuongeza maisha yao kwa kutokuamini. Kwa hivyo, siku hiyo, Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’ala) ataongeza adhabu yao kwa sababu ya kutokumuamini Allah Ta’ala.

Kufikia sasa katika Surah hii, adhabu ya makafiri ilionyeshwa. Kinyume na hii, thawabu na baraka za waumini waadilifu zitatajwa.

 فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا ‎﴿٣٠﴾‏ إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا ‎﴿٣١﴾‏ حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا ‎﴿٣٢﴾‏ وَكَوَاعِبَ أَتْرَابًا ‎﴿٣٣﴾‏ وَكَأْسًا دِهَاقًا ‎﴿٣٤﴾

Hakika waja wema wana mafanikio makubwa, mabustani na mizabibu, na wake walio lingana nao, na vikombe (vya mvinyo) vilivyojaa mpaka ukingoni.

Kwa kweli, kwa waja wenye haki ni mafanikio makubwa, bustani na zabibu, na wenzi wenye afya kamili ya umri sawa, na vikombe (vya pombe safi) vilivyojazwa hadi ukingo.

Katika aya hizi, Mwenyezi Mungu (subhaanahu wata’ala) anatuarifu kuwa ni watu wa Taqwa (waja waadilifu wa Allah Ta’ala) ambao watapata mafanikio na fadhila za Jannah, kama vile mabustani na mizabibu za Jannah, wajakazi wa Jannah, na pombe safi za Jannah.

Neema hizi vinatajwa kama mifano ya fadhila za Jannah. Vinginevyo, kuna vitu vingi vingi vilivyohifadhiwa kwa watumishi wa dini wa Allah Ta’ala ambayo ni zaidi ya uelewa na ufahamu wa mwanadamu.

Katika Hadith, Rasulullah (Sallallahu ‘Alaihi Wasallam) alisema kwamba Allah Ta’ala alisema, “Nimewatayarisha watumishi wangu wa dini neema ambazo hakuna jicho ambalo lime wahi kuona, hakuna sikio ambalo lime wahi kusikia, na wazo ambalo halijavuka moyo (na akili) ya mtu yoyote.” Rasulullah (Sallallahu ‘Alaihi Wasallam) kisha akasema, “Ikiwa unataka (kupata utaji wa haya katika Qur’an), basi soma aya ifuatayo,’ Hakuna mtu anajua ni faraja gani ya jicho iliyofichwa kwao – kama thawabu ya vitendo vyao.

Kulingana na Imaam Mujaahid na Imaam Qataadah (Rahimahumallah), mafanikio ambayo Allah Ta’ala anasema juu ya aya hii inahusu mafanikio ya milele ya kupata wokovu wa milele kutoka moto wa Jahannum na kuingia Jannah.