Tafseer Ya Surah ‘Asr

بسمِ اللَّهِ ألرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

وَالْعَصْرِ ‎﴿١﴾‏ اِنَّ الْاِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ ‎﴿٢﴾‏ إِلَّا الَّذِينَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوْا الصّٰلِحٰتِ وَتَوَاصَوْا بالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بالصَّبْرِ ‎﴿٣﴾‏

Naapa kwa zama; Hakika mwanaadamu yumo katika khasara, isipokuwa wale walio amini na wakatenda mema, na wakausiana na haki, na wakausiana kustahamili.

وَالْعَصْرِ ‎﴿١﴾‏ اِنَّ الْاِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ ‎﴿٢﴾

Naapa kwa zama; Hakika mwanadamu yumo katika khasara.

Sura hii ni sura fupi, lakini ina ujumbe muhimu sana kwa mwanadamu. Umuhimu mkubwa wa ujumbe wake unaweza kueleweka kwa kuchunguza hili qisa kwamba kulikuwa na Maswahaabah (Radhiya Allaahu ‘anhuma) wawili waliokuwa wamepanga baina yao kwamba kila watakapokutana wasitengane mpaka wasomeane surah hii ili waweze kujikumbusha ujumbe wake muhimu.

Imaam Shaafi (rahimahullah) ameripotiwa kusema kwamba yaliyomo ndani ya surah hii ni yenye nguvu na yenye maana pana kiasi kwamba hata kama kusingekuwa na surah au aya yoyote (cha Quraan Takatifu) kilichoteremshwa, sura hii pekee ingetosha kwa mwongozo wa Ummah wote.

Tukichunguza kiapo ambacho Sura hii imeanza nacho, na yaliyomo ndani ya surah hii inayofuata, tutagundua kuwa kuna uhusiano wa karibu sana baina yao.

Kwanza Allah Ta’ala anaapa kwa wakati wake, kisha Allah Ta’ala anazungumza kuhusu mwanadamu kuwa yuko katika hasara. Kwa hivyo, Allah Ta‘ala anatusisitiza kwamba mwanadamu anaweza tu kujikinga na hasara na kupata mafanikio ikiwa atauthamini na kuulinda wakati wake – ambao kwa hakika ndio mtaji wa maisha yake.

Mtu anayethamini wakati, maisha yake yatakuwa na faida na atapata faida bora kwa mtaji wake. Kinyume chake, anayepoteza muda wake, anapoteza mtaji wake, hivyo basi yuko katika hasara ya kweli.

Tofauti dhahiri na bora kati ya mtaji wa wakati na aina zingine za mtaji ni kwamba ikiwa mtaji zingine zozote utapoteza, unaweza kurejeshwa. Lakini, mara tu wakati unapopotea, hauwezi kupatikana tena.

Chochote ambacho mtu anataka kutimiza, kwa sasa au siku zijazo, lazima kifanyike ndani ya mipaka ya wakati. Lakini, wakati kwa asili yake haungojei, badala yake unasonga kila wakati. Kwa hivyo, ikiwa mtu anataka kufanikiwa, anapaswa kuthamini kila wakati wa maisha yake.

وَالْعَصْرِ ‎﴿١﴾‏ اِنَّ الْاِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ ‎﴿٢﴾

Naapa kwa zama; Hakika mwanadamu yumo katika khasara.

Hadithi inasema kwamba kila mtu huamka asubuhi na kujiuliza ili kupata mema au mabaya. Kwa maneno mengine, ama anawekeza muda wake katika kufanya mambo ya kheri ili kupata malipo ya Allah Taala na Jannah huko Akhera, au anawekeza muda wake katika kufanya maovu ili kupata adhabu ya Allah Taala hapa duniani. na Jahannam katika Akhera.

Hivyo basi, anaachiwa mtu binafsi kuamua anachotaka yeye mwenyewe – kheri ya dunia na akhera, au ugumu wa dunia na akhera.

Muda sio bidhaa au mali ambayo mtu anaweza kuhifadhi katika vyumba vyake vya kuhifadhia. Utajiri kama vile dhahabu, fedha n.k. unaweza kuhifadhi, lakini wakati ni kama barafu inayoyayuka siku ya joto ambayo haiwezi kuhifadhiwa au kutengwa kwa muda mwingine. Kwa hiyo, ujumbe ambao surah hii inaufikisha kwa mwanadamu ni kuuthamini wakati wake na kuutumia ipasavyo na kwa manufaa.

Mtu anayekufa pia anaomba muda wa ziada na upanuzi katika maisha yake. Anapoanza kuona kilele cha juhudi zake zote za maisha, basi hutamani aongezewe muda ili aweze kufanya amali njema. Hata hivyo, hatapewa muda wowote wa ziada duniani. Kwa hivyo, mwanadamu anapaswa kuthamini kila dakika ya maisha yake, na asiruhusu muda wowote wa maisha yake upotee bila ya kufanya mambo mema na kujitayarisha kwa ajili ya maisha ya Akhera.

اِنَّ الْاِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ ‎﴿٢﴾‏ إِلَّا الَّذِينَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوْا الصّٰلِحٰتِ

Hakika mwanaadamu yumo katika khasara, isipokuwa wale walio amini na wakatenda mema.

Katika Sura hii, Allah Ta‘ala anaeleza kwamba wale ambao hawakumuamini Allah Ta’ala wamo katika hasara. Kwa maneno mengine, wameharibu mtaji (wakati) wa maisha yao na kwa hivyo, hawajafanikiwa.

Sasa swali muhimu linakuja kwamba mtu anawezaje kupata faida kubwa kupitia maisha mafupi aliyonayo hapa duniani.

Allah Ta’ala anazungumza kuhusu kazi nne ambazo mtu anahitaji kuwekeza muda wake ndani yake ili apate manufaa makubwa kutokana na muda wake wa kuishi duniani. Ikiwa mtu atawekeza muda wake kwa usahihi katika kazi hizi nne, basi atatumia vizuri wakati wake – mtaji wa maisha yake.

Kazi hizi nne ni:

(1) kuwekeza katika Imaan

(2) kufanya matendo mema na kujiepusha na madhambi

(3) kuusiana na kutenda wema na uchamungu

(4) kusaidiana na kuusiana na kujiepusha na madhambi na maovu.

اِنَّ الْاِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ ‎﴿٢﴾‏ إِلَّا الَّذِينَ اٰمَنُوْا

Hakika mwanaadamu yumo katika khasara, isipokuwa wale walio amini

Kazi ya Kwanza

Kitu cha kwanza ambacho mtu anatakiwa kuwekeza ndani yake ni Imaan. Mwenye kupata Imaan anaweza kufanana na aliyepata kiwanja cha wazi. Katika ardhi hii, ataweza kupanda miti yenye kuzaa matunda na kulima mazao, na hivyo kujipatia pesa nyingi. Bila kumiliki ardhi, mtu hataweza kupanda miti yoyote au kulima mazao yoyote. Hata kafiri akitenda mema mengi katika maisha yake, kama vile kuwafanyia watu wema, kutoa sadaka n.k, basi kwa kuwa hana Imaan, matendo yake mema yataharibika na kukataliwa Akhera.

Kwani mema yoyote anayoyafanya kafiri duniani, atalipwa duniani na hatapata malipo wala kheri yoyote Akhera. Hivyo, Imaan ni fadhila kuu ya Allah Ta‘ala na ndio ufunguo wa maendeleo yote. Kwa hiyo, jambo la kwanza ambalo mtu anatakiwa kuwekeza ndani yake ni kupata Imaan na kisha kufanya juhudi juu ya Imaan yake.

Pindi mtu anapoelewa kwamba Imaan ndio ufunguo wa maendeleo yote na ni neema kuu ya Allah Ta’ala juu ya mtu, basi mtu anapaswa kuithamini na kuilinda Imaan yake.

Rasulullah (Sallallahu ‘alaihi wasallam) alitutahadharisha kwamba utafika wakati ambapo mtu atapoteza Imani yake katika usiku mmoja au siku moja. Rasulullah (Sallallahu ‘alaihi wasallam) amesema: “Mtu ataianza siku na Imaan, na ataipoteza Imaan ifikapo jioni, na mtu ataianza jioni kwa Imaan, na ataipoteza Imani yake asubuhi. Ataiuza Dini yake kwa bei ndogo ya dunya.” (Swahih Muslim #118)

Namna mtu atakavyopoteza Imaan yake ni kujihusisha na haramu na madhambi, au kujiunga na kundi lisilofaa, kujihusisha na unywaji wa pombe na kamari, au kutazama haramu kwenye TV, mtandao, n.k. mtu anapofichuliwa na maovu yote haya, Imaan yake inakuwa dhaifu na polepole anakuwa mbali zaidi na Dini na kuvutiwa zaidi na njia za makafiri. Kisha kuna khofu kubwa kwamba mtu wa aina hiyo atashika dini ya makafiri kisha akaondoka katika Uislamu.

اِنَّ الْاِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ ‎﴿٢﴾‏ إِلَّا الَّذِينَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوْا الصّٰلِحٰتِ

Hakika mwanaadamu yumo katika khasara, isipokuwa wale walio amini na wakatenda mema.

Kazi ya Pili

Jambo la pili ambalo mtu anahitaji kuwekeza katika muda wake, ni kutekeleza matendo ya haki. Ingawa Imaan ni mali kubwa zaidi, Imaan itaonyesha athari yake kamili pale tu inapoambatana na matendo mema anayoyafanya mtu yatamuweka imara kwenye njia ya Imaan na kumruhusu kuendelea katika Imaan.

Katika Qur-aan Takatifu, mwanzoni mwa Sura Muumin, Allah Ta’ala anaeleza kuhusu watu wa Jannah akisema, “Hakika watu wa Imaan wamefaulu. Baada ya hapo, Allah Ta’ala Anawaeleza watu wa Imaan kwa kueleza matendo mema wanayoyafanya katika maisha yao kama vile kufika kwa wakati na kujitolea katika Swalah zao, kujiepusha na vitendo vya upuuzi na usemi wakipuuzi, kutoa zakaa, kuzilinda tupu zao na madhambi, na kutimiza ahadi zao na watu. Mwishoni mwa Aya, Allah Ta‘ala anasema kwamba hawa ndio watu ambao watastahiki kuingia Jannat-ul-Firdaus – hatua ya juu kabisa katika Jannah.

Katika Hadith, Rasulullah (Sallallaahu ‘alaihi wasallam) amesema: “Mwanamke anaposhika muda katika Swalah tano za kila siku, akafunga katika mwezi wa Ramadhaan, akahifadhi tupu lake na anamtii mumewe, basi anaweza kuingia katika mlango wowote wa Jannah anayoitamani.” (Majma’uz Zawaa’id #7634)

Katika Hadith nyingine, Rasulullah (Sallallahu ‘alaihi wasallam) ametaja: “Hakuna siku inayochomoza jua isipokuwa siku inatangaza kusema, ‘Mwenye uwezo wa kutenda mema (leo) basi afanye hivyo. Naondoka, sitarudi tena.” (Shuabul Imaan #3558)

Kwa hiyo, mtu anapaswa kujitahidi kufanya matendo mema katika maisha yake yote na kujiepusha na madhambi. Rasulullah (Sallallahu ‘alaihi wasallam) amesema: “Mwenye kusoma kalimah Laa ilaaha illallaah kwa ikhlaas ataingia Jannah.” Maswahaabah (Radhiya Allaahu ‘anhum) wakauliza, “Ni nini dalili ya ikhlaas wakati wa kusoma kalimah?” Rasulullah (Sallallahu ‘alaihi wasallam) akasema: “Dalili ya ikhlaas wake wakati wa kusoma kalimah ni kwamba kalimah itamzuia mtu na kila kitu ambacho Allah Ta’ala amekiharamisha na kukitangaza kuwa hakiruhusiwi.” (Mu’jam Awsat #1235)

وَتَوَاصَوْا بالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بالصَّبْرِ ‎﴿٣﴾‏

Na wakausiana na haki, na wakausiana kustahamili.

Kazi ya Tatu na Nne

Kazi ya tatu na ya nne ni kuhimizana katika haki na uchamungu, na kuhimizana kujiepusha na madhambi kila wakati.

Kama mtu yuko imara juu ya Dini na daima anashikilia haki na kujiepusha na madhambi na kuifanya hii kuwa mada kuu na mwelekeo wa maisha yake, basi mtu kama huyo atakuwa na wasiwasi juu ya kuwahimiza wengine kuelekea sawa.

Kwa hivyo, katika Aayah hii, Allah Ta‘ala anazungumza kuhusu kutekeleza faradhi kubwa mbili katika kuamiliana na watu. Wajibu wa kwanza ni kuwahimiza watu kuelekea kwenye haki na uchamungu, na wajibu wa pili ni kuwazuia watu kutenfa madhambi na maovu. Hii kwa hakika, inahusu faradhi ya amr bil ma’roof na nahi ‘anil munkar (kuamrisha mema na kukataza maovu).

Kwa maneno mengine, ili mtu apate mafanikio kamili, hapaswi tu kuwa na wasiwasi kuhusu maendeleo yake mwenyewe, bali pia anapaswa kuwa na wasiwasi kuhusu maendeleo ya wengine pia.

Katika kipindi cha leo, tunaona kwamba watu wengi wanajali tu kuhusu haki yao ya kibinafsi na maendeleo, lakini hawajali maendeleo ya wengine.

Kwa hivyo, katika Aya hii, Allah Ta’ala anatusisitiza kwamba kama vile tunavyopaswa kuhangaikia maendeleo yetu wenyewe, tunapaswa pia kuwa na wasiwasi kuhusu maendeleo ya umma kwa ujumla.